„Ślady pamięci – Żydzi z Sensburga” w opowieści Magdaleny Lewkowicz | Sobota, 25 listopada, godz. 16.00 | Dom Mendelsohna

W sobotę 25 listopada o godz. 16.00 wspólnie z Magdaleną Lewkowicz zapraszamy do Domu Mendelsohna na opowieść o świecie Żydów z Sensburga, czyli przedwojennego Mrągowa.

Historia żydowskich mieszkańców przedwojennego Mrągowa po 1945 r. na dziesięciolecia popadła w zapomnienie. Nikt nie potrafił przywołać ani miejsc, ani postaci związanych z dziejami tutejszej gminy. Kiedy rozpoczął się proces odkrywania żydowskich śladów w krajobrazie mazurskiego miasta i jakie były jego początki? Kto dziś w Mrągowie pamięta o tutejszej społeczności żydowskiej? Czy jej historia jest ważna dla współczesnych mieszkańców miasta, w tym dla młodego pokolenia? Czy świadomość mrągowian o dziejach ich „małej ojczyzny” ulega w ostatnich latach zmianie?

Między innymi na te pytania spróbujemy odpowiedzieć podczas spotkania z Magdaleną Lewkowicz, nauczycielką i edukatorką, badaczką lokalnej historii, która kilkanaście lat temu zainicjowała w Mrągowie działania edukacyjne wokół historii tutejszej gminy żydowskiej i zaczęła jej dokumentowanie. Z jej inicjatywy, po kilkuletnich staraniach, w 2018 r. odsłonięto tablicę upamiętniającą cmentarz żydowski w Mrągowie. Magdalena Lewkowicz została dwukrotnie wyróżniona Nagrodą im. Ireny Sendlerowej „Za naprawianie świata” (2014, 2015). W 2018 r. znalazła się wśród laureatów prestiżowej „Nagrody POLIN”.

Spotkanie odbywa się w cyklu „MY Mendelsohn. Mozaika pamięci”

***
Wsparcie finansowe Festiwalu Mendelsohna: Goethe-Institut w Warszawie, Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Samorząd Miasta Olsztyna i Fundacja im. Róży Luksemburg

* * *
Fot. archiwum Magdaleny Lewkowicz
Motyw graficzny: Ewa Pohlke
Oprawa graficzna: Andrij Fil

Rodzina Grumachów z Barczewa, Olsztyna, Królewca i Berlina. Fotograficzna podróż w czasie – wykład prof. Ruth Leiserowitz | piątek, 24 listopada godz. 17.00 | Dom Mendelsohna

Serdecznie zapraszamy w piątek, 24 listopada o godz. 17.00 na wykład prof. Ruth Leizerowitz „Rodzina Grumachów z Barczewa, Olsztyna, Królewca i Berlina. Fotograficzna podróż w czasie”.

Podczas wykładu w Domu Mendelsohna prof. Ruth Leiserowiz przedstawi historię rodziny Grumachów, pochodzącą z dawnych Prus Wschodnich, którą odtworzyła na podstawie badań archiwalnych. Punktem wyjścia do opowieści o historii Grumachów, która ma swój początek w Wartenburgu (dzisiejszym Barczewie) i Allenstein (Olsztynie), a która kończy się w Jerozolimie, jest zdjęcie przedstawiające Nathana Grumacha i jego żonę Friederike, którzy pobrali się w 1893 r. Jak potoczyło się życie małżeństwa Grumachów, gdzie pozostawili swój ślad? Narracja skupia się na Allenstein w latach osiemdziesiątych XIX wieku, ale także na Berlinie podczas II wojny światowej.

Dr Nathan Grumach (1863-1908) przyszedł na świat w Wartenburgu (Barczewie) w rodzinie właściciela tutejszego tartaku Moritza Grumacha i jego żony Johanny z domu Abrahamsohn. Był uzdolniony muzycznie i miał piękny, czysty głos. Chętnie pomagał w synagodze i gdy wracał do domu na szabat, śpiewał tam podczas nabożeństw. Grumach poślubił pochodzącą z Allenstein (Olsztyna) Friederike Mendelsohn. Para zamieszkała w Tilsit (dziś Sowietsk w obwodzie kaliningardzkim), gdzie Grumach pracował jako notariusz.

Prof. dr Ruth Leiserowitz (Uniwersytet Humboldta w Berlinie) od 2009 r. jest zastępczynią dyrektora Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Zajmuje się historią krajów nadbałtyckich oraz dziejami Żydów. Wraz z mężem i przyjaciółmi założyła stowarzyszenie „Żydzi w Prusach Wschodnich”, w którym aktywnie działa.

Spotkanie w języku polskim.
Serdecznie zapraszamy! Wstęp wolny!

Wsparcie finansowe: Goethe-Institut w Warszawie, Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Samorząd Miasta Olsztyna i Fundacja im. Róży Luksemburg

* * *

Motyw graficzny: Ewa Pohlke
Oprawa graficzna: Andrij Fil

„Zamalowane okna – historie ze słów i obrazów” – spotkanie z Anną Liminowicz | czwartek, 23 listopada godz. 17.00 | Dom Mendelsohna

Serdecznie zapraszamy do Domu Mendelsohna w czwartek 23 listopada o godz. 17.00 na spotkanie z Anną Liminowicz zatytułowane „Zamalowane okna – historie ze słów i obrazów”.

Zamalowane okna rozbudzają wyobraźnię i wywołują smutek. Przez okno wyglądamy na świat albo zaglądamy do środka. Z zamalowanym oknem jest inaczej. W każdym razie, może być inaczej. Otwiera nas ono na nasze wewnętrzne przeżywanie, na nasze tajemnice, które kryje każde ludzkie życie. Szczególnie, gdy dom z zamalowanymi oknami stoi w Perłach. Czy może raczej w Perlswalde? A może tu i tam? Na niewidzialnej granicy…

U Anny Liminowicz, fotografki i autorki reportaży, człowiek wraz z jego historią i tajemnicą skrywa się w obrazie i w słowie. Zapraszamy z Autorką w podróż do Pereł/Perswalde.

Spotkanie poprowadzi Alicja Kulik, dziennikarka radiowa i reportażystka.

Anna Liminowicz- Fotografka i autorka reportaży. Ukończyła Fotografię Prasową w Instytucie Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego oraz Polską Szkołę Reportażu. W centrum jej zainteresowań znajdują się kwestie społeczne. Laureatka m.in. Nagrody im. Krzysztofa Millera za odwagę patrzenia oraz kilkukrotna laureatka Grand Press Photo. W 2021 roku uzyskała grant National Geographic Society’s Emergency Fund for Journalists na realizację dokumentu fotograficznego pt. Wirus lęku ( niedługo ukaże się książka). W 2022 opublikowała książkę Zamalowane okna, która została nominowana do Nagrody Wawrzyna oraz Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego.

Współpracuje m.in. z The New York Times, The Guardian, The Wall Street Journal, The Globe & Mail, NBC News, NRC, Der Spiegel, UNHCR i wieloma innymi.
Pochodzi z Mazur, mieszka w Warszawie.

Wsparcie finansowe: Goethe-Institut w Warszawie, Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Samorząd Miasta Olsztyna i Fundacja im. Róży Luksemburg
* * *
Fot. Artur Królicki
Motyw graficzny: Ewa Pohlke
Oprawa graficzna: Andrij Fil Pokaż mniej

„Czarne mleko” 85. rocznica Nocy Pogromów | czwartek, 9 listopada godz. 17.00 | Dom Mendelsohna

W czwartek 9 listopada o godz. 17 zapraszamy do Domu Mendelsohna na wieczór poświęcony Nocy Pogromów. 85 lat temu w całych hitlerowskich Niemczech, między innymi w Olsztynie, zapłonęły synagogi, niszczono żydowskie sklepy i mieszkania. Aresztowano kilkadziesiąt tysięcy osób. Noc Pogromów była preludium Zagłady. O tych wydarzeniach opowie Aleksander Suhak. Natomiast członkinie Borussiańskiego Dramatycznego Kółka przeczytają kilka wierszy poświęconych prześladowanym. Wśród utworów znajdzie się „Fuga śmierci” Paula Celana, zaczynająca się od słów: – Czarne mleko poranku pijemy wieczorem…

Zapraszamy!

***

Wsparcie finansowe: Goethe-Institut w Warszawie

Motyw graficzny: Ewa Pohlke
Oprawa graficzna: Marianna Nowicka

Festiwal Mendelsohna – zapraszamy na wydarzenia 6, 9, 10 i 11 grudnia 2022!

Grudzień to ostatni miesiąc tegorocznego Festiwalu Mendelsohna odbywającego się w 2022 roku pod hasłem „Granice.”
Co przed nami w tym tygodniu?

✅ wtorek, 6.12.2022 godz. 17.00
Dom Mendelsohna ul. Zyndrama z Maszkowic 2
Momenty kluczowe – polsko-niemieckie laboratorium artystyczne nieopowiedzianych historii
Prezentacja projektu z udziałem artystów Diany Wesser z Lipska i Grzegorz Gromek z Olsztyna
✅ piątek, 9.12.2022 godz. 17.00
Dom Mendelsohna ul. Zyndrama z Maszkowic 2
Zawód: historyk – spotkanie z prof. Andrzejem Friszke
Prowadzenie: prof. Robert Traba
W dyskusji wezmą udział Jan Olaszek i Tomasz Siewierski – współautorzy książki „Zawód: historyk”
✅ sobota, 10.12.2022 godz. 17.00
Dom Mendelsohna ul. Zyndrama z Maszkowic 2
Jubileuszowe spotkanie Borussian, Przyjaciół, Znajomych, Czytelników z Kazimierzem Brakonieckim
✅ niedziela, 11.12.2022 godz. 13.00
Dom Mendelsohna ul. Zyndrama z Maszkowic 2
Święta żydowskie i chrześcijańskie- tradycje i zwyczaje – warsztaty plastyczne: Kartki świąteczne. Prowadzenie: Ewa Pohlke

Zapraszamy do udziału.
Wstęp wolny!

Wsparcie finansowe Festiwalu Mendlesohna: Goethe-Institut w Warszawie, Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego i Fundacja im. Róży Luksemburg.
* * *
Motyw graficzny: Ewa Pohlke
Oprawa graficzna: Andrij Fil

Momenty kluczowe – polsko-niemieckie laboratorium artystyczne nieopowiedzianych historii | wtorek 6 grudnia godz. 17.30 | Dom Mendelsohna

6 grudnia (wtorek) o 17.30 serdecznie zapraszamy do Domu Mendelsohna (ul. Zyndrmama z Maszkowic 2, Olsztyn) na spotkanie z dwójką artystów: Dianą Wesser z Lipska i Grzegorzem Gromkiem z Olsztyna – podczas Festiwalu Mendelsohna zaprezentują oni projekt „Momenty kluczowe / Schlüsselmomente”, który realizują wspólnie od kilku miesięcy.

Będzie to opowieść o doświadczeniach odkrywania zapomnianych i trudnych rozdziałów polsko-niemieckiej historii, niełatwej drodze, którą oboje wspólnie pokonują, poszukując artystycznych środków wyrazu w podejściu do tematu, lecz przede wszystkim – budując swój osobisty dialog.

Momenty kluczowe / Schlüsselmomente to projekt polsko-niemiecki, poświęcony tematyce ucieczek i wypędzeń w czasie II wojnie światowej i po jej zakończeniu. Sam temat, a także jego skutki dla społeczeństw Polski i Niemiec, rzadko podejmowany jest w dyskursie artystycznym czy społecznym. Fakty historyczne są przedmiotem fachowych opracowań, lecz sam temat budzi skrajne emocje – bądź jest pomijany, bądź też wywołuje burzliwe dyskusje, często napędzane obawą, że zajęcie się nim zrelatywizuje niemiecką winę.
Celem projektu, organizowanego przez stowarzyszenie Freunde der Borussia Olsztyn/Allenstein i Fundację Nowy Teatr, jest przełamanie społecznego tabu wokół tematu i zainicjowanie za pomocą środków artystycznego wyrazu otwartego polsko-niemieckiego dialogu.

Projekt powstał z inicjatywy 3 osób: artystów Diany Wesser i Grzegorza Gromka oraz menedżerki kultury Yvonne Meyer – wspólnie zainicjowali oni wieloetapowy proces, który ma umożliwić zrozumienie różnych perspektyw i kwestii i który pomoże uniknąć pułapek, jakie niesie ze sobą temat ucieczek i wypędzeń, tak aktualny w dzisiejszej Europie. Autorzy projektu od wiosny br. spotykają się naprzemiennie w Lipsku i Olsztynie, dyskutują, badają źródła, zbierają relacje. Na bieżąco dzielą się ze sobą doświadczeniami, porównują wrażenia i perspektywy, tworzą swój własny, osobisty dialog wokół trudnych kwestii. W kolejnym etapie znajdzie on swój artystyczny wyraz we wspólnym polsko-niemieckim przedsięwzięciu.

Diana Wesser jest niemiecką artystką, związaną z Lipskiem. Realizuje spektakle i działania artystyczne na styku teatru opartego na badaniach, praktyki sztuki i mediów. W swoich audio spacerach, performansach i projektach partycypacyjnych odkrywa zapomniane miejsca, słucha relacji współczesnych świadków, tworzy przestrzenie spotkań. Od kilku lat intensywnie zajmuje się kulturami pamięci, transformacją w Niemczech Wschodnich i traumą zbiorową. Jej matka urodziła się w przedwojennym Olsztynie.

Grzegorz Gromek – aktor, reżyser, producent, na stałe związany z Teatrem im. Stefana Jaracza w Olsztynie. Fundator i założyciel Teatru Nowego w Olsztynie. Jego prace teatralne to zarówno klasyczne przedstawienia dramatyczne, improwizacje teatralne, jak i teatr zakorzeniony w tradycjach Grotowskiego. Interesują go połączenia między teatrem, performance’em i tańcem. W ostatnich latach zajmuje się badaniem tożsamości lokalnych z pogranicza Warmii, Mazur i Kurpi.

* * *
Projekt Momenty kluczowe / Schlüsselmomente realizowany jest dzięki wsparciu finansowemu:
– Fundacji Kultury Wolnego Państwa Saksonia – działanie jest współfinansowane ze środków podatkowych na podstawie budżetu uchwalonego przez Parlament Saksonii.
– Referatu ds. Kultury Prus Wschodnich i krajów nadbałtyckich przy Muzeum Prus Wschodnich ze środków Pełnomocnika Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów

* * *
Partnerzy wydarzenia:
Freunde der Borussia Olsztyn/Allenstein e.V.
Fundacja Nowy Teatr w Olsztynie
Wsparcie finansowe: Goethe-Institut w Warszawie, Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego i Fundacja im. Róży Luksemburg.
Spotkanie w j. polskim i niemieckim z tłumaczeniem symultanicznym.
Tłumaczenie: dr Barbara Sapała.
Zapraszamy do udziału.
Wstęp wolny!

* * *
Fot. Diana Wesser
Motyw graficzny: Ewa Pohlke
Oprawa graficzna: Andrij Fil

Kortau. W granicach pamięci czy na peryferiach zapomnienia? | Sobota 12.11.2022 o godz. 12.00 w Domu Mendelsohna

W czasie II wojny światowej szpital psychiatryczny w Kortowie był miejscem tragicznych wydarzeń. Wymagający pomocy i opieki pacjenci zostali wysłani prosto na śmierć w ramach nazistowskiej Akcji „T4” – likwidacji „życia niewartego życia”. Ci, którym cudem udało się przetrwać do 1945 r., z absurdalnym okrucieństwem zostali wymordowani przez Armię Czerwoną. Zastanawiamy się wciąż, dlaczego tak potworna zbrodnia – dotycząca ludzi takich samych jak my – zajmuje tak niewiele miejsca w publicznym dyskursie. Dlaczego pamięć o Kortau zanikła, a nawet jeśli czasem powraca, to jawi się nam jako mroczny psychiatryk z horroru, a nie miejsce skłaniające do refleksji nad zagrożeniami, jakie czyhają na nas po dziś dzień?
W ramach Festiwalu Mendelsohna Inicjatywa Upamiętnienie dla Kortau zaprasza w sobotę 12.11. na spotkanie, podczas którego przedstawi odwołujące się do źródeł historycznych i archiwalnych dokumentów dzieje tutejszego szpitala psychiatrycznego. Spotkanie pomyślane jest jako otwarta debata nad tym, w jaki sposób – i czy w ogóle – mówić o Kortau. Przedstawiając losy ofiar, podejmie próbę ujawnienia uniwersalnych mechanizmów, które doprowadziły do tak strasznych następstw. Prowadzący spotkanie Michał Woźnica i Kacper Kozłowski opowiedzą także o inicjatywie upamiętnienia i przedstawią główne problemy badawcze.
Spotkanie składa się z II części: podczas I części spotkania – odbywającej się 12.11. o godz. 12.00 w Domu Mendelsohna – zostaną omówione współczesne zagadnienia. Z pomocą dr Magdaleny Sachy, znakomicie opisującej mechanizmy, jakie zaszły we współczesnym Kortowie, zostaną one poddane dyskusji. Wspólnie z Marcinem Cieleckim prowadzący chcą się zastanowić, co czyni Kortau wyjątkowym. Do rozmowy i dyskusji organizatorzy zapraszają wszystkie osoby zainteresowane tematem – z uwagą wysłuchają Państwa pytań i argumentów.
W II części spotkania – podczas spaceru po Kortowie (początek o godz. 14.30 na starej pętli autobusowej w Kortowie) – prowadzący podejmą próbę umieszczenia historycznych wydarzeń w przestrzeni współczesnego Kortowa – poznamy topografię miejsca i dokładnie dzieje zakładu i jego ofiar, by zrozumieć, jak wielkie znaczenie mają słowa oraz jak brzemienna w skutkach może być obojętność i niepamięć.
Serdecznie zapraszamy! Wstęp wolny!
Wsparcie finansowe: Goethe-Institut w Warszawie, Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego i Fundacja im. Róży Luksemburg.
* * *
Motyw graficzny: Ewa Pohlke
Oprawa graficzna: Andrij Fil

Wernisaż wystawy „Zagubione wioski na Mazurach” | 26.10.2022 r.

Zapraszamy 26 października o godz. 15.00 na wernisaż wystawy „ZAGUBIONE WIOSKI NA MAZURACH”, który odbędzie się w Bibliotece Uniwersyteckiej UWM (ul. Oczapowskiego 12b w Olsztynie), I piętro.
Wystawa dokumentuje polsko-niemiecki projekt z udziałem studentów z Olsztyna i Düsseldorfu, którzy wspólnie badali historię zapomnianych mazurskich wsi w Puszczy Piskiej. W latach 2017-2019 prowadzili kwerendy w archiwach polskich i niemieckich. W poszukiwaniu informacji o dawnych mieszkańcach mazurskich wsi, ich życiu codziennym analizowali dokumenty, rejestry i umowy. Zebrane informacje opracowywali w artykułach naukowych, przedstawiając dzieje mazurskich rodzin i miejscowości, które zamieszkiwali. W ten sposób udało się stworzyć poruszającą opowieść o kilku zagubionych wioskach Puszczy Piskiej.
Podczas corocznych warsztatów historyczno-konserwatorskich studentki i studenci prowadzili pomiary odnalezionych w Puszczy Piskiej mogił i cmentarzy. Dokumentowali nagrobki, krzyże, inskrypcje i obramowania grobów. W inwentaryzacjach opisywali również historyczny drzewostan oraz charakterystyczne dla cmentarzy nasadzenia. Czyścili i porządkowali zapomniane mazurskie nekropolie.
Wystawa powstała we współpracy Fundacji Dom Gerharta Hauptmanna z Düsseldorfu, „Borussii”, w partnerstwie z Katedrą Architektury Krajobrazu UWM, Uniwersytetem im. Heinricha Heinego, Stowarzyszeniem Sadyba, Nadleśnictwem Pisz, I Liceum Ogólnokształcącym w Piszu oraz Lore-Lorentz-Schule.
Dziękujemy Katedrze Architektury Krajobrazu UWM i Bibliotece Uniwersyteckiej UWM za możliwość jej zaprezentowania na olsztyńskiej uczelni.
Wystawa jest wydarzeniem towarzyszącym Festiwalu Mendelsohna.

„Poniemieckie” – Marcel Krueger w rozmowie online z Karoliną Kuszyk 19 sierpnia o godz. 18.00

Szanowni Państwo,

Serdecznie zapraszamy na wydarzenie online, otwierające cykl spotkań literackich, poświęcony współczesnej europejskiej literaturze emigracyjnej „Topografie pamięci – współczesna literatura emigracyjna”, organizowany przez Fundację Borussia we współpracy z Pisarzem Miejskim w Olsztynie 2019, Marcelem Kruegerem.

W czwartek, 19 sierpnia 2021 r. o godz. 18.00 odbędzie się spotkanie „Poniemieckie” – do rozmowy o rodzinnych stronach, osobistych wspomnieniach, a także o kulturze pamięci w Polsce i Niemczech i jej wpływie na nas dzisiaj Marcel Krueger zaprosił Karolinę Kuszyk, germanistkę i polonistkę, tłumaczkę, autorkę książki „Poniemieckie”, która ukazała się w 2019 r.

Początek wydarzenia w czwartek, 19.08.2021 o godz. 18:00 na platformie Zoom.

Żeby wziąć udział w wydarzeniu, należy kliknąć na poniższy link:

Link zoom do wydarzenia

Meeting ID: 872 2180 2993
Passcode: 792585

Rozmowa w języku niemieckim – z tłumaczeniem na polski. Tłumaczenie: dr Barbara Sapała

Zapraszamy!

Organizatorzy:
Marcel Krueger
Fundacja Borussia
Partnerem wydarzenia jest:
Miasto Olsztyn

Dziś mija 30 lat od dnia rejestracji Wspólnoty Kulturowej „Borussia”

Siódmego grudnia 1990 roku Sąd Wojewódzki w Olsztynie zarejestrował stowarzyszenie pod nazwą Wspólnota Kulturowa „Borussia”. W ten sposób zwieńczone zostały wielomiesięczne dyskusje programowe. Ich efektem był „Manifest”. Pierwszym przewodniczącym został Robert Traba. Kazimierz Brakoniecki przyjął misję tworzenia kwartalnika. Już w kilka miesięcy później ukazała się pierwsza publikacja „Biblioteki Borussii” – reedycja w nowym opracowaniu Ilustrowanego przewodnika po Mazurach pruskich i Warmii Mieczysława Orłowicza, a wkrótce tłumaczenie dzieła z połowy XIX wieku Idea polskości mazurskiego Niemca, Ferdynanda Gregoroviusa. Finałem roku pierwszego była międzynarodowa konferencja „Prusy Wschodnie – dziedzictwo i nowa tożsamość”.

Echo medialne przerosło najśmielsze oczekiwania twórców. O „Borussii” pisano i mówiono od dzienników i rozgłośni regionalnych przez „Gazetę Wyborczą” i „Tygodnik Solidarność” po audycje Tadeusza Nowakowskiego na falach Radia Wolna Europa. Profesor Tadeusz Chrzanowski na łamach „Tygodnika Powszechnego” swój entuzjastyczny artykuł zakończył frazą: „Nie dajcie się chłopcy i dziewczęta, trzymajcie kurs. Najwyższy czas budować Polskę realną: to znaczy taką, która jest zakorzeniona i w przeszłości, i w teraźniejszości, boć to przecież jest nasza Polska!” Spuentowałem ją równie entuzjastycznym niedowierzaniem: „Wytrzymamy! (?)”. Wytrzymaliśmy!

„Manifest” i apel Tadeusza Chrzanowskiego pozostają aktualne. Jest to dowód, że autentycznie twórcza wizja i kreatywne działanie nie starzeją się. Może być to także powód frustracji, że po 30 latach musimy znowu przypominać elementarz demokratycznych zasad. Jedno jest pewne: „Borussia” pokazała, jak niemożliwe, staje się możliwym; jak idea przekształca się w twórcze działanie i tworzenie wartości.

I tak trzymajmy!

Robert Traba

Przypominamy TEKST MANIFESTU BORUSSII

 

BACK