Monthly Archives: listopad, 2022

W czwartek, 24 listopada 2022 r. zapraszamy na spotkanie z Karoliną i Piotrem Jakoweńko „Pamięć pogranicza. Opowieści o żydowskim życiu i Zagładzie na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim”. Spotkanie, które odbędzie się w Domu Mendelsohna, poprowadzi Aleksander Suhak.

„Ziemia pogranicza niesie ciężar dziedzictwa ludzi żyjących tu przed nami – swoich i obcych. Ten ciężar definiuje nas jako spadkobierców i nakazuje pochylić się z troską nad historią mieszkańców tych ziem. Zaglądamy w głąb i patrzymy na ślady ich obecności i nieobecności”
– mówią Karolina i Piotr Jakoweńko, założyciele Fundacji „Brama Cukermana” z Będzina i autorzy książki „Pamięć pogranicza”.

„Kiedy w 2018 roku podróżowaliśmy wspólnie przez Zagłębie Dąbrowskie i Górny Śląsk, natrafialiśmy na liczne zapomniane żydowskie historie, miejsca i przedmioty”
– dodają.
„Wszystkie te kawałki drewna, ślepe ściany wyburzanych kamienic, klatki schodowe i martwe podwórka przemawiały do nas wielowiekową i piękną historią, jednocześnie stawiając nam przed oczami kataklizm, który zniszczył bezpowrotnie ten świat”.

W 1. części spotkania nasi goście przedstawią dawne pogranicze Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego – jego złożoną historię przenikających się granic, skomplikowane losy ludzi tu żyjących – i kiedyś, i dziś. W 2. części spotkania, na przykładzie dawnego żydowskiego domu modlitwy w Będzinie oraz dawnego domu przedpogrzebowego w Gliwicach, opowiedzą o Żydach kiedyś zamieszkujących te miasta – o dwóch gminach tak bardzo różnych od siebie – polskiej i niemieckiej, a także o upamiętnieniu historii Żydów z tych terenów.

* * *

Karolina i Piotr Jakoweńko są założycielami Fundacji Brama Cukermana. W 2008 r. uratowali od zniszczenia i otoczyli opieką żydowski dom modlitwy Nuchima Cukiermana w Będzinie. Doprowadzili do wpisania historycznych polichromii, jakie się w nim znajdują, do rejestru zabytków województwa śląskiego i przeprowadzenia ich renowacji. Od 14 lat wraz z przyjaciółmi podtrzymują pamięć o żydowskiej społeczności Będzina i regionu, angażując się w ochronę dziedzictwa kulturowego. Obecnie ich działalność wiąże się również z Domem Pamięci Żydów Górnośląskich, oddziałem Muzeum w Gliwicach, którym kieruje Karolina.

Karolina i Piotr Jakoweńko są laureatami prestiżowych nagród m.in.: „Chroniąc pamięć” – nadawanej Polakom zaangażowanym w zachowanie dziedzictwa żydowskiego w Polsce i dialog polsko-żydowski (2013), Nagrody im. Marii i Łukasza Hirszowiczów (2014), Nagrody Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie (2016).

Partnerami wydarzenia są: Muzeum w Gliwicach, Dom Pamięci Żydów Górnośląskich oraz Fundacja Brama Cukermana.

Serdecznie zapraszamy do udziału!

Wsparcie finansowe Festiwalu Mendelsohna: Goethe-Institut w Warszawie, Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego i Fundacja im. Róży Luksemburg.

* * *

Motyw graficzny: Ewa Pohlke
Oprawa graficzna: Andrij Fil

Zapraszamy na spotkanie autorskie z Ewą Schilling, pisarką, wydawczynią, autorką „Akacji” i „Nadfioletu”, które odbędzie się w piątek, 18 listopada br., w ramach Festiwalu Mendelsohna.

Ewa Schilling upomina się o prawa osób nieheteronormatywnych, ale też wszystkich tych, którzy cierpią w zderzeniu z systemem społecznej i państwowej opresji. Żyć swoim życiem, realizować się, szukać osobistego szczęścia i spełnienia – wydawać by się mogło, że to tak niewiele, ale przecież dla tak wielu to nieosiągalne.

O tej kardynalnej niesprawiedliwości traktują książki olsztyńskiej autorki takie jak debiutanckie Lustro (1998), wydana nakładem Borussii Akacja (2001), Głupiec (2005), Codzienność (2010) oraz Nadfiolet (2020). Autorka pyta w nich, jaką cenę płaci się za życie zgodne z algorytmami przygotowywanymi nam przez innych i jakie są granice ludzkiej wytrzymałości. Jako wrażliwa rebeliantka podsuwa także pewne rozwiązania, o które z pewnością zapyta prowadząca spotkanie Joanna Wilengowska.

Podczas wieczoru autorskiego 18.11. w Domu Mendelsohna fragmenty książek Autorki przeczyta Karolina Sadowska, aktorka Teatru Jaracza.

O Akacji:
Powieści takie jak Schilling, kwestionujące słuszność podziału na „swoich” i „obcych”, pokazujące rany na organizmie małej ojczyzny, osoby ludzkiej, rodziny – powstają przede wszystkim tam, gdzie te tematy są żywe, a więc na pograniczach. [..] Bohaterki Schilling są po wielokroć inne. Przesunięto im za plecami granice, dano niechciany ustrój, odebrano język; nigdy nie rozważono ich prawa do miłości. Mogą wobec tego powiedzieć nam, kim są kolonizatorzy i podbici. Mówią w imieniu tych drugich. Ich opowieść, niestety, nie jest nieaktualna.
Inga Iwasiów, Gender dla średnio zaawansowanych

O Nadfiolecie:
To nie tylko mroczna fantazja o tym, co za chwilę może spotkać nasz kraj. To także pełna publicystycznego nerwu i interesujących postaci historia pokazująca, że zbyt łatwo decydujemy się na bierność, jeśli opresja nie dotyczy nas samych. „Nadfiolet” jest ostrzeżeniem przez szalonymi zakusami kleru, dynamiczną powieścią o gotowości na sprzeciw, ale przede wszystkim książką o tym, że wolności musimy poszukać w sobie, by rozprawić się z niewolą otoczenia.
Jarosław Czechowicz, Krytycznym okiem

Ewa Schilling to pisarka, wydawczyni, absolwentka Wydziału Ochrony Środowiska Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie. Współpracowała m.in. z pismami Borussia, Portret, Pogranicza, Opcje. W roku 2015 Głupiec ukazał się w tłumaczeniu na język słoweński. Mieszka w Olsztynie. W roku 2019 założyła wydawnictwo Seqoja.

Zapraszamy do udziału. Wstęp wolny! Ilość miejsc ograniczona.

#FestiwalMendelsohna2022

Wsparcie finansowe: Goethe-Institut w Warszawie, Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego i Fundacja im. Róży Luksemburg.

* * *
Motyw graficzny: Ewa Pohlke
Oprawa graficzna: Andrij Fil

Serdecznie zapraszamy na seminarium i debatę poświęconą historii i przyszłości synagogi w Barczewie. To jedna z niewielu zachowanych żydowskich budowli sakralnych w województwie warmińsko-mazurskim. Została wzniesiona ok. 1894 r., a tutejszej gminie żydowskiej służyła do 1937 r. Następnie po sprzedaży budynek znalazł się w prywatnych rękach i dzięki temu przetrwał noc pogromów w 1938 r., gdy w całych Niemczech – także na terenie dzisiejszej Warmii i Mazur – spłonęło ponad 200 synagog.

Po II wojnie światowej do końca lat 70. budynek synagogi stał pusty i niszczał. Po remoncie przeprowadzonym przez Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie pełnił funkcję muzealną, następnie mieścił kierowane przez Barbarę Hulanicką Centrum Tkactwa Warmii i Mazur. Od lat 80. opiekę nad synagogą sprawuje SSK „Pojezierze”. Obecnie znajduje się tu Galeria Sztuki Synagoga, prowadzona przez panią Krystynę Szter. Od 2021 r. właścicielem zabytkowego obiektu jest Powiat Olsztyński. W br. udało się pozyskać dotację z Fundacji Most the Most, która umożliwi rewaloryzację zabytku i dostosowanie go do funkcji kulturalno-społecznych.
W 2017 r. przy budynku synagogi powstało lapidarium – trafiły tu m.in. macewy z cmentarza żydowskiego w Barczewie, zdewastowanego w 1976 r.

Podczas seminarium „Synagoga w Barczewie – historia i przyszłość”, które odbywa się w ramach Festiwalu Mendelsohna, o dziejach tego miejsca i historycznych śladach, które przetrwały do dziś, opowiedzą w sobotnie przedpołudnie:

Julia Martino, dyplomowana konserwator dzieł sztuki konserwator dzieł sztuki, specjalizująca się w badaniach i konserwacji zabytków architektury z XIX i XX wieku – w wystąpieniu „Barczewska synagoga w świetle badań konserwatorskich”

Krzysztof Bielawski, który od 2005 r. bada i dokumentuje historię żydowskich cmentarzy, prowadzi portal internetowy www.cmentarze-zydowskie.pl i jako specjalista ds. dziedzictwa żydowskiego pracuje na co dzień w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN – przedstawi „Historię cmentarza żydowskiego w Barczewie”.

W 2. części spotkania zapraszamy do dyskusji nad przyszłością Barczewskiej Synagogi z udziałem historyków, samorządowców, lokalnych działaczy i konserwatorów.

Spotkanie poprowadzi pani Krystyna Szter.

Partnerzy wydarzenia:
Starostwo Powiatowe w Olsztynie
Barczewska Synagoga
Stowarzyszenie Pojezierze

W listopadzie nasza akcja „Borussia Open” jest promocją publikacji prof. Roberta Traby,. Jeden z ojców-założycieli Wspólnoty Kulturowej „Borusia” przypomina nam między innymi dlaczego pamięć jest wyzwaniem dla współczesnej Europy. Na historyczne łopatki rozkłada zwolenników kulturowych szowinizmów, pokazuje polską twarz Berlina, zamyśla nad dziedzictwem naszej zbiorowej tożsamości. W cenie promocyjnej proponujemy książki napisane przez prof. Roberta Trabę, te, których jest wspołautorem lub pod jego redakcją.