HISTORIA REWITALIZACJI
W styczniu 2005 roku kiedy Stowarzyszenie Wspólnota Kulturowa „Borussia” podpisało umowę dzierżawy z Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego z Warszawy obiekt znajdował się w bardzo złym stanie technicznym, wymagającym podjęcia pilnych prac. Był to kompleks trzech obiektów: domu przedpogrzebowego (1913 r.), tzw. Domu Ogrodnika (1913 r.) oraz uzupełniającego je łącznika (1971 r.). Budynki były nieużytkowane od 1996 roku. W latach wcześniejszych obiekt został znacząco przebudowany, co związane było z nadaniem mu nowej funkcji – prze kilkadziesiąt lat mieściły się tu magazyny Archiwum Państwowego w Olsztynie.
Ratowanie obiektu było bardzo dużym wyzwaniem w związku ze znacznym dużym stopniem jego przebudowania, bardzo złym stanem technicznym oraz tym, że zachowała się jedynie skąpa dokumentacja archiwalna – 2 fotografie odnalezione w berlińskim archiwum pokazujące wnętrze budynku oraz kilka zdjęć prezentujących oświetlenie wnętrz.
Do prowadzenia prac w budynku zaproszeni zostali specjaliści. Inwestor ściśle współpracował z przedstawicielami Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie, który nadzorował prowadzone prace. Modyfikacje zaplanowane w obiekcie w jak najmniejszym stopniu miały ingerować w jego zabytkową strukturę. Wybrane rozwiązania technologiczne, np. sposób ogrzewania nawiewami umieszczonymi w sufitach miały na celu jak najmniejszą ingerencję w strukturę budynku.
Pierwsze badania konserwatorskie przeprowadzone zostały w 2006 r., natomiast kompleksowa dokumentacja konserwatorska opierająca się na szczegółowych badaniach została wykonana w 2009 r.
Pierwszym działaniem związanym z ratowaniem Bet Tahary był remont dachu przeprowadzony w 2006 roku przy wsparciu Samorządu Miasta Olsztyna.
W 2007 roku, dzięki dotacji berlińskiej Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” oraz Samorządu Miasta Olsztyna, konserwatorzy i borussiańscy wolontariusze z Polski, Niemiec i Rosji pracowali nad konserwacją sali głównej „Bet Tahary”. Efekty ich wspólnej pracy potwierdziły badania konserwatorów. Po usunięciu wtórnego stropu betonowego z podpierającymi go filarami odkryto kopułę zwieńczającą salę, a na niej oryginalnie zachowane malowidła i – po części także – mozaiki. Według historyków sztuki są one unikatowe i bardzo cenne. Ornamentyka i kolorystyka malowideł świadczą o wpływach słynnej ekspresjonistycznej grupy artystycznej „Blauer Reiter” z Monachium. W sali zachowała się także oryginalna posadzka z lastryko, którą zdobi gwiazda Dawida. Prace konserwatorskie prowadzone przez „Borussię” w Bet Taharze cieszyły się ogromnym zainteresowaniem opinii publicznej oraz mediów, zarówno krajowych jak i zagranicznych. Wszyscy, którzy widzieli odrestaurowaną salę główną Domu Mendelsohna podkreślają, że emanuje ona niezwykłą atmosferą. Zakończona konserwacja sali głównej stanowiło pierwszy etap kompleksowego programu konserwacji i restauracji Domu Mendelsohna.
W latach 2010–2011 dzięki środkom Krakowskiej Fundacji Komunikacji Społecznej „Borussia” prowadziła kolejne etapy prac konserwatorskich i budowlanych.
We wrześniu 2010 r. po ponad roku przygotowań, badań konserwatorskich, architektonicznych i przejściu skomplikowanej procedury aplikacyjnej, wnosząc jako wkład własny środki w wysokości 621.397,55 zł „Borussia” pozyskała fundusze europejskie z Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury 2007-2013. Umowa z Województwem Warmińsko-Mazurskim jako Instytucją Zarządzającą RPO WiM o dofinansowanie projektu „DOM MENDELSOHNA. Remont i przystosowanie zabytkowego domu oczyszczeń Bet Tahara na cele edukacyjne, kulturalne i turystyczne” opiewała na łączną kwotę 2.076.569,25 zł. Dofinansowanie RPO w wysokości 1.449.927,53 zł umożliwiło przeprowadzenie gruntownego remontu obiektu i jego przystosowanie na potrzeby Centrum Dialogu Międzykulturowego. Prace konserwatorskie i budowlane prowadzone od jesieni 2011 r. ze środków unijnych objęły: odtworzenie pierwotnych otworów okiennych i drzwiowych, wymianę stolarki, remont posadzek w Bet Taharze, aranżację konserwatorską i uczytelnienie funkcji pomieszczeń, likwidację wtórnych nawarstwień na ścianach, rekonstrukcję i odtworzenie tynków, mozaik i polichromii, uczytelnienie dawnych podziałów elewacji i odtworzenie tynków, dekorację ścian na sufitach, osuszenie fundamentów obu budynków, wymianę instalacji sanitarnej i elektrycznej, ułożenie chodnika wokół budynków. W poszczególnych pomieszczeniach prowadzono prace dostosowujące je do nowej funkcji. Środki RPO umożliwiły dodatkowo wyposażenie części warsztatowej w domu ogrodnika. Teren cmentarza żydowskiego po badaniach archeologicznych umożliwiających skorygowanie jego granic został otoczony ogrodzeniem. Prace w Bet Taharze prowadzone były pod nadzorem Miejskiego Konserwatora Zabytków, teren cmentarza żydowskiego znajduje się pod ochroną Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Na każdym etapie prac Borussia ściśle współpracowała z Komisją Rabiniczną oraz właścicielem obiektu, Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Środki europejskie z Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury 2007-2013 pozwoliły na zakończenie najważniejszego etapu prac adaptacyjnych w obiekcie.
Borussia nadal poszukuje środków, które umożliwią zakończenie prac nad jego rewitalizacją i wyposażenie budynku DOM MENDELSOHNA oraz uczytelnienie cmentarza żydowskiego. Najważniejsze wyzwania to odtworzenie inskrypcji hebrajskiej, renowacja posadzki oraz prace konserwatorskie pseudosklepienia w Sali Pożegnań, odtworzenie lamp według projektu Mendelsohna, a także stworzenie lapidarium, gdzie umieszczone zostaną odzyskane przez Borussie macewy, konserwacja zachowanych fragmentów muru ceglanego oraz budowa szklanego łącznika.
Stowarzyszenie Wspólnota Kulturowa „Borussia”jest organizacją pożytku publicznego. Corocznie wpływy z 1% podatku przeznaczane są na ratowanie Domu Mendelsohna. W zbiórce środków pomaga także działające od 2007 r. w Niemczech stowarzyszenie „Freunde der Borussia Olsztyn/Allenstein e.V.” (PrzyjacieleBorussii Olsztyn), skupiające sympatyków olsztyńskiej organizacji i idei ratowania mendelsohnowskiego obiektu.
FINANSOWEGO WSPARCIA PROCESU REWITALZIACJI UDZIELILIŁY NASTĘPUJĄCE ORGANIZACJE I INSTYTUCJE:
Freunde der Borussia Olsztyn/Allenstein e. V.
Fundacja Pamięć, Odpowiedzialność, Przyszłość
Krakowska Fundacja Komunikacji Społecznej
Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach „Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na
lata 2007-2013”
a także wiele osób indywidualnych. Wszystkim darczyńcom bardzo serdecznie dziękujemy!
ZOBACZ GALERIĘ ZDJĘĆ PROCESU REWITALIZACJI BET TAHARY ( zaczekaj chwilkę na załadowanie się zdjęć)