Kreatywne trwanie w kulturze mo\u017ce by\u0107 modelem spo\u0142ecznego funkcjonowania instytucji i wieloletnich projekt\u00f3w. Samo trwanie bez kreatywno\u015bci przeradza si\u0119 w koniunkturalizm, dryfowanie zale\u017cne od manipulacji i nacisk\u00f3w, jak nie w\u0142adzy, to spo\u0142ecznych grup interes\u00f3w.
\n\t\u201ePomnik Wyzwolenia Ziemi Warmi\u0144sko-Mazurskiej\u201d \u2013 wed\u0142ug projektu Xawerego Dunikowskiego\u201d \u2013 i dyskusja wok\u00f3\u0142 niego od ponad 10 lat dryfuj\u0105. Eskalacje dyskusji znaczy\u0142y kolejne wpisy do rejestru zabytk\u00f3w, najpierw w 1993 (pylony, g\u0142\u00f3wna fasada), potem wpis z 2010 roku (plac) i jego konsekwencje, kt\u00f3re przynios\u0142y pomys\u0142y estetyzacji za\u0142o\u017cenia pomnikowego, rozumianego jako pylony i plac wok\u00f3\u0142 nich, pierwotnie wy\u0142o\u017cony p\u0142ytami z niemieckiego Tannenberskiego Pomnika Narodowego (1927).
\nPowstawa\u0142y nowe pomys\u0142y zagospodarowania przestrzeni pomnikowej, inicjowane zar\u00f3wno przez organizacje spo\u0142eczne, jak \u201e\u015awi\u0119ta Warmia\u201d czy \u015brodowisko SARP-u, jak r\u00f3wnie\u017c przez indywidualne projekty, np. w konkursie rozpisanym przez Miasto (zwyci\u0119\u017cy\u0142 projekt Rados\u0142awa Guzowskiego, 2013). Decyzje w\u0142adz miejskich by\u0142y jednak po\u0142owiczne. Dominowa\u0142a tendencja do zachowania pomnika, ale brakowa\u0142o sprawczych decyzji i dzia\u0142a\u0144, bo jak nie brak pieni\u0119dzy, to trudna sytuacja polityczna itp. stawa\u0142y na przeszkodzie\u2026realnie b\u0105d\u017a jako pretekst hamulcowy. Dryfowa\u0142a nie tylko dyskusja, ale tak\u017ce sam pomnik, z jednej strony \u201ewzbogacany\u201d przez przeciwnik\u00f3w o elementy antyrosyjskie i zamalowywanie czerwon\u0105 farb\u0105 sierpa i m\u0142ota, a z drugiej strony przywracany do porz\u0105dku przez w\u0142adze miejskie. Tam i z powrotem, ten sam rytua\u0142. Repertuar dzia\u0142a\u0144 i argument\u00f3w stawa\u0142 si\u0119 monotonny.
\nDryf przerwa\u0142 wybuch wojny rosyjskiej przeciw Ukrainie, 24 lutego 2022 roku. Za zburzeniem albo co najmniej tzw. relokacj\u0105 (de facto, bior\u0105c pod uwag\u0119 wielko\u015b\u0107 pomnika, czyli 12-metrowe pylony i ponad 4000 m kwadratowych placu, zburzeniem w bia\u0142ych r\u0119kawiczkach) opowiedzieli si\u0119 nawet niedawni zwolennicy pozostawienia pomnika. W sukurs przyszed\u0142 nowy prezes IPN (2021), kt\u00f3ry za punkt honoru postawi\u0142 sobie, zgodnie z tzw. ustaw\u0105 dekomunizacyjn\u0105 z 2016 roku, wyczyszczenie Polski z wszystkich \u201esowieckich i postsowieckich pomnik\u00f3w\u201d. Emocjonalnie zareagowa\u0142 nawet prezydent Olsztyna, wyst\u0119puj\u0105c do ministra kultury i dziedzictwa narodowego o pozwolenie na przeniesienie pomnika. Mimo tej atmosfery badanie opinii publicznej przeprowadzone przez Instytut Bada\u0144 Rynkowych i Spo\u0142ecznych wykaza\u0142o, \u017ce niewielka wprawdzie, ale jednak wi\u0119kszo\u015b\u0107 olsztyniak\u00f3w, jest za pozostawieniem pomnika. Prezydent jednoznacznie zmieni\u0142 zdanie i od kwietnia 2022 roku broni pomnika przed relokacj\u0105. Ludzie s\u0105 jednak zdezorientowani, bo kiedy \u2013 s\u0142usznie zapytuj\u0105 \u2013 postawa prezydenta by\u0142a autentyczna? Wraca dryf i irytacja.
\nNie dryfuj\u0105 czujne organy pa\u0144stwa, prezes IPN i wojewoda warmi\u0144sko-mazurski, kt\u00f3rzy g\u0142usi na jakiekolwiek argumenty, d\u0105\u017c\u0105 do usuni\u0119cia pomnika. Nic dziwnego, bo wspiera ich wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego, kt\u00f3ry skre\u015bli\u0142 pomnik z listy zabytk\u00f3w, a 27 lutego 2023 roku przeds\u0105dowym wezwaniem zagrozi\u0142 Robertowi Trabie. S\u0105d zadecyduje, czy \u201enaruszy\u0142em dobra osobiste\u201d wicepremiera. Na razie post\u0119powanie takie przypomina taktyk\u0119 tzw. strategic lawsuits against public participation, czyli sposobu na zastraszanie przeciwnik\u00f3w politycznych przez organy pa\u0144stwa, u\u017cywaj\u0105ce do tego celu metod prawnych i… publicznych pieni\u0119dzy.
\nNa szcz\u0119\u015bcie spor\u0105 cz\u0119\u015b\u0107 zainteresowanych losami pomnika wyrwa\u0142a ze stanu dryfowania akcja performerska z 24 kwietnia 2023 roku. Argumenty niby te same, ale fakt spontanicznej i niezwykle licznej reakcji w Internecie \u2013 zaskakuj\u0105cy.<\/p>\n

Co w zamian burzenia?
\nPolska znajduje si\u0119 w fazie intensywnego procesu tzw. pisania historii od nowa. Jego pocz\u0105tki si\u0119gaj\u0105 daleko w g\u0142\u0105b III Rzeczpospolitej, ale momentem symbolicznie i praktycznie zwrotnym by\u0142o ustanowienie w 2011 roku dnia 1 marca Narodowym Dniem Pami\u0119ci \u201e\u017bo\u0142nierzy Wykl\u0119tych\u201d. Ze zbiorowych akt\u00f3w sprzeciwu i walki przeciw narzuconej w\u0142adzy komunistycznej utworzono pami\u0119ciow\u0105 hybryd\u0119 \u201e\u017co\u0142nierzy wykl\u0119tych\u201d, w\u015br\u00f3d kt\u00f3rych znale\u017ali si\u0119 zar\u00f3wno autentyczni bohaterowie, jak i prymitywnie, rasistowsko dzia\u0142aj\u0105ce oddzia\u0142y partyzanckie, kt\u00f3rych ofiarami padali niewinni ludzie. Inny mechanizm manipulacji s\u0142u\u017cy udowadnianiu, \u017ce wi\u0119kszo\u015b\u0107 Polak\u00f3w ratowa\u0142a \u017byd\u00f3w w czasie niemieckiej okupacji. K\u0142amstwo. Teza sprowadzaj\u0105ca po\u015bwi\u0119cenie i bohaterstwo tych nielicznych do rangi zbanalizowanej, powszechnej postawy. Te dwa przyk\u0142ady pokazuj\u0105, \u017ce historia staje si\u0119 jednowymiarow\u0105, zafa\u0142szowan\u0105 opowie\u015bci\u0105, kt\u00f3ra w teorii ma uczy\u0107 patriotyzmu, a w praktyce sprowadza si\u0119 do zabetonowania obrazu historii sloganami w stylu \u201ewielkiej Polski\u201d, \u201eprawdziwych Polak\u00f3w\u201d, \u201enarodu wiecznych ofiar i bohater\u00f3w\u201d. Nie ma w niej miejsca na my\u015blenie historyczne \u2013 fundament wsp\u00f3lnoty obywateli.
\n\tSp\u00f3r o pomnik Dunikowskiego w Olsztynie ma sw\u00f3j wymiar lokalny, ale jest w istocie r\u00f3wnie\u017c fragmentem og\u00f3lnopolskiej debaty o potrzebie racjonalno\u015bci w relacji do narodowej przesz\u0142o\u015bci i o nadawaniu sensu historii dla przysz\u0142ych pokole\u0144. Przestrze\u0144, w kt\u00f3r\u0105 wpisany jest pomnik, dzi\u0119ki oscyluj\u0105cym wok\u00f3\u0142 niego, ci\u0105gle gor\u0105cym emocjom i kontrowersyjno\u015bci interpretacji, pozwoli nie tylko zainspirowa\u0107 now\u0105 opowie\u015b\u0107 o Warmii, Mazurach i o Polsce w Europie, lecz tak\u017ce przyci\u0105gn\u0105\u0107 uwag\u0119 nawet tych niezainteresowanych histori\u0105.
\n\tDzia\u0142ania w afekcie mog\u0105 s\u0142u\u017cy\u0107 dobrej sprawie (np. empatia wobec walcz\u0105cych o wolno\u015b\u0107 Ukrai\u0144c\u00f3w), ale mog\u0105 te\u017c wywo\u0142ywa\u0107 niepotrzebne konflikty i w efekcie prowadzi\u0107 do kr\u00f3tkowzrocznych decyzji. Pod koniec 1944 roku, po do\u015bwiadczeniach ko\u0144cz\u0105cej si\u0119 II wojny \u015bwiatowej, delegacja Mazur\u00f3w na pierwszym lubelskim zebraniu Stowarzyszenia Architekt\u00f3w Rzeczpospolitej Polskiej za\u017c\u0105da\u0142a: \u201eznie\u015b\u0107, zburzy\u0107, zetrze\u0107 z powierzchni ziemi wszystkie, dawne zamki krzy\u017cackie, by \u015blad po nich nie zosta\u0142, a wspomnienie zagin\u0119\u0142o\u201d (Marta Le\u015bniakowska). Racj\u0119 ma krakowski badacz Jacek Purchla, gdy wskazuje, \u017ce lista ofiar takiego sposobu my\u015blenia jest d\u0142uga, pocz\u0105wszy od zabytk\u00f3w \u015bredniowiecznych po XX-wieczne cmentarze. Czy dzi\u015b, prawie 80 lat od zako\u0144czenia II wojny \u015bwiatowej i 70 od wybudowania pomnika, musimy powt\u00f3rzy\u0107 b\u0142\u0105d przesz\u0142o\u015bci i doprowadzi\u0107 do ruiny \u201ePomnik Wyzwolenia Ziemi Warmi\u0144sko-Mazurskiej\u201d?!
\nPrawdopodobnie zaraz po tzw. odwil\u017cy pa\u017adziernikowej 1956 roku nast\u0105pi\u0142a zmiana jego wymowy ideowej. Z \u201ePomnika Wdzi\u0119czno\u015bci Armii Czerwonej\u201d przemianowano go (formalnie dopiero w 1993) na \u201ePomnik Wyzwolenia Ziemi Warmi\u0144skiej i Mazurskiej”, o czym informuje wydana w 1964 roku Wielka Encyklopedia Powszechna PWN (t. III, s. 186 i 187). Inicjatyw\u0119 jej wydania pod auspicjami Polskiej Akademii Nauk podj\u0119to w 1957 roku, a pierwszy tom ukaza\u0142 si\u0119, po gruntownych przygotowaniach, w 1962 roku. Jest ma\u0142o prawdopodobne, by autor olszty\u0144skiego pomnika nie zna\u0142 ju\u017c w\u00f3wczas przygotowanego has\u0142a \u201eDunikowski Xawery\u201d, a co za tym idzie, nie wiedzia\u0142 o nowym zapisie nazwy pomnika. Trudno przypuszcza\u0107, \u017ce na taki pomys\u0142 wpadli sami autorzy i redaktorzy tomu. Sowieckiej dominacji wstydzili si\u0119 Polacy i polskie w\u0142adze komunistyczne. W ten spos\u00f3b, zaledwie po kilku latach od czasu oficjalnego aktu erekcji, odby\u0142a si\u0119 publiczna destalinizacja pomnika.
\nIdeologiczn\u0105 inskrypcj\u0119 mia\u0142 i ma nadal, wybudowany w miejsce niemieckiego pomnika na chwa\u0142\u0119 zwyci\u0119stwa plebiscytowego (1920) w olszty\u0144skim parku Jakubowo (1972), pomnik Boles\u0142awa Marschalla: \u201eBohaterom Walk o Wyzwolenie Narodowe i Spo\u0142eczne Warmii i Mazur\u201d. Na szcz\u0119\u015bcie nikt nie chce go burzy\u0107, cho\u0107 wszyscy wiedz\u0105, czym w j\u0119zyku \u00f3wczesnej propagandy mia\u0142o by\u0107 \u201ewyzwolenie narodowe i spo\u0142eczne\u201d w 1945 roku.<\/p>\n

\u201eProjekt dla Pokoju\u201d. Otwarte muzeum
\nPami\u0119\u0107 mo\u017ce by\u0107 narodowa \u2013 zamkni\u0119ta wy\u0142\u0105cznie na \u201ew\u0142asn\u0105\u201d histori\u0119 (antagonistyczna). Pami\u0119\u0107 mo\u017ce by\u0107 kosmopolityczna \u2013 daleka od kontekst\u00f3w narodowych i relatywizuj\u0105ca je. Obie tworz\u0105 konkurencyjne obrazy, \u0142atwo poddaj\u0105ce si\u0119 ideologizacji. Ale pami\u0119\u0107 mo\u017ce by\u0107 te\u017c dialogiczna (agonistyczna) \u2013 bazuj\u0105ca na kontrowersyjno\u015bci interpretacji i dzi\u0119ki temu stwarzaj\u0105ca mo\u017cliwo\u015b\u0107 my\u015blenia historycznego dla przysz\u0142o\u015bci i budowania proobywatelskich postaw wsp\u00f3lnotowych. Kontrowersyjno\u015b\u0107 nie zak\u0142ada relatywizacji historii. Jedn\u0105 z optymalnych form pami\u0119ci dialogicznej mo\u017ce by\u0107 wystawa muzealna.
\n\tW przestrzeni za\u0142o\u017cenia pomnikowego oraz na skwerze wie\u0144cz\u0105cym po drugiej stronie ulicy wyj\u015bcie z parku Centralnego (s\u0105 jeszcze co najmniej dwie alternatywne lokalizacje) mo\u017ce powsta\u0107 \u201eProjekt dla Pokoju\u201d, za\u0142o\u017cenie artystyczno-muzealne, kt\u00f3re \u2013 po pierwsze \u2013 zneutralizuje militarystyczny przekaz pomnika i \u2013 po drugie \u2013 stworzy opowie\u015b\u0107 o tragicznym czasie obu wojen \u015bwiatowych oraz pierwszej dekadzie powojnia, gdy fundowano Polsce nowy, komunistyczny system, a Polacy otrz\u0105sali si\u0119 z traumy 5-letnich okupacji, niemieckiej i sowieckiej. To w\u00f3wczas wi\u0119zie\u0144 \u201e774\u201d KL Auschwitz, Xawery Dunikowski, po wyzwoleniu przez Sowiet\u00f3w z ponad 4-letniej niewoli, dosta\u0142 zlecenie nowych w\u0142odarzy Polski, by zaprojektowa\u0107 i zbudowa\u0107 \u201ePomnik Wdzi\u0119czno\u015bci Armii Czerwonej\u201d w Olsztynie.
\nPrzysz\u0142y \u201eProjekt dla Pokoju\u201d b\u0119dzie ho\u0142dem i przestrog\u0105. Ho\u0142dem dla niewinnych ofiar przemocy niemieckiej i sowieckiej (Joanna Wilengowska). Przestrog\u0105 dla przysz\u0142ych pokole\u0144, g\u0142\u00f3wnie poprzez nawi\u0105zanie do obecnej agresji Rosji na Ukrain\u0119. Miejscem kulturotw\u00f3rczym Olsztyna.
\nArchitekci nie tylko estetycznie, ale r\u00f3wnie\u017c historycznie zaprojektuj\u0105 pokojow\u0105 przestrze\u0144 pomnika. Takie pokojowe instalacje demilitaryzuj\u0105ce \u201enarodowe pomniki\u201d (np. paryski \u0141uk Triumfalny) w przestrzeniach publicznych kreowa\u0142 Krzysztof Wodiczko, polski artysta od lat siedemdziesi\u0105tych tworz\u0105cy sztuk\u0119 zaanga\u017cowan\u0105 g\u0142\u00f3wnie w Stanach Zjednoczonych. W Olsztynie dodatkowym zadaniem by\u0142oby zachowanie efektu unikalnego po\u0142o\u017cenia pomnika, na osi ulicy Miko\u0142aja Kopernika, zwie\u0144czonej przez neogotycki ko\u015bci\u00f3\u0142 pw. Naj\u015bwi\u0119tszego Serca Pana Jezusa. Z perspektywy Parku Centralnego wie\u017ca ko\u015bcio\u0142a znajduje si\u0119 idealnie w \u015brodku, mi\u0119dzy pylonami pomnika, co tworzy nieoczekiwan\u0105 przestrze\u0144 interpretacyjn\u0105. W ten spos\u00f3b powstanie w Olsztynie unikalne miejsce architektoniczne i symboliczne zarazem.
\nPrzed ponad dekad\u0105 chcia\u0142em, by miejscem to\u017csamo\u015bciowotw\u00f3rczym Olsztyna sta\u0142a si\u0119 przestrze\u0144 wok\u00f3\u0142 tartaku Raphaelsohn\u00f3w i zajezdni trolejbusowej, po\u0142o\u017conych w zakolu \u0141yny, na obrze\u017cu parku Centralnego. To miejsce nazwa\u0142em \u201eMuzeum Nowoczesno\u015bci\u201d. Tyle, \u017ce rozumia\u0142em przez t\u0119 nazw\u0119 wyj\u015bcie z ciasnej formu\u0142y \u201emuzeum jako \u015bwi\u0105tyni\u201d. Chcia\u0142em muzeum otwartego, w my\u015bl toczonych w Europie od pocz\u0105tku lat 90. XX wieku debat o narracyjno\u015bci i wizualizacji historii. Muzea wysz\u0142y z zabytkowych obiekt\u00f3w. Nadaj\u0105 swoim kszta\u0142tem nowego wyrazu nie tylko tak zr\u00f3\u017cnicowanym przestrzeniom miejskim, jak Berlin (Muzeum Pomordowanych \u017byd\u00f3w Europy wed\u0142ug projektu Petera Eisenmana czy Muzeum \u017bydowskie wed\u0142ug projektu Daniela Libeskinda), lecz ingeruj\u0105 te\u017c w tak trwa\u0142e, niezmienne od wiek\u00f3w struktury urbanistyczne, jak Museums Quartier w centrum zabytkowego Wiednia.
\nDo takich potrzeb miasta nawi\u0105zuje Mariusz Sieniewicz w swoim komentarzu. W 2011 m\u00f3j pomys\u0142 zosta\u0142 zrealizowany jedynie po\u0142owicznie, tzn. tak, jak pozwala\u0142y skromne \u015brodki europejskie. Dzi\u015b szansa otwiera si\u0119 ponownie, tym razem z jeszcze wi\u0119kszym rozmachem, bo \u201eProjekt dla Pokoju\u201d, przez park Centralny prawie graniczy\u0142by z Muzeum Nowoczesno\u015bci, nadaj\u0105c tej cz\u0119\u015bci Olsztyna dodatkowego waloru.
\nW przestrzeni mo\u017cemy czyta\u0107 czas. Taka by\u0142aby misja otwartego muzeum. Stwarza\u0142oby ono szans\u0119 opowie\u015bci o czasie mi\u0119dzy 1914 a 2023 rokiem. Fina\u0142 mia\u0142by formu\u0142\u0119 open end po to, by stworzy\u0107 przestrze\u0144 wyra\u017cania w\u0142asnych opinii o historii i samym muzeum przez zwiedzaj\u0105cych. Przestrze\u0144 opowie\u015bci oparta by\u0142aby na o\u015bmiu filarach: datach granicznych\/ zdarzeniach\/ postaciach.
\nPierwszym filarem by\u0142yby zdarzenia wojenne w Prusach Wschodnich mi\u0119dzy sierpniem 1914 a lutym 1915, gdy po\u0142udniowa cz\u0119\u015b\u0107 prowincji by\u0142a cz\u0119\u015bciowo okupowana przez wojska rosyjskie. \u201eInter arma silent Musae\u201d. Tyle, \u017ce to milczenie jest pozorne. Bitwa pod Tannenbergiem (1914) przynios\u0142a spektakularne niemieckie zwyci\u0119stwo, kt\u00f3re niespe\u0142na 10 lat po wojnie zaowocowa\u0142o wspomnianym Tannenberskim Pomnikiem Narodowym, najwi\u0119kszym (i by\u0107 mo\u017ce najciekawszym) niemieckim za\u0142o\u017ceniem pomnikowym upami\u0119tniaj\u0105cym I wojn\u0119 \u015bwiatow\u0105. Daleko od Prus, na zachodnim froncie walczy\u0142 najwybitniejszy olsztynianin, wkr\u00f3tce s\u0142ynny architekt \u2013 Erich Mendelsohn. Wojenne milczenie przynios\u0142o artystyczne manifesty, kt\u00f3re zmienia\u0142y oblicze wsp\u00f3\u0142czesnej architektury. Pomnik triumfu tannenberskiego znikn\u0105\u0142 z powierzchni po II wojnie \u015bwiatowej. W zwi\u0105zku z rozbudow\u0105 S-7 znikn\u0119\u0142y te\u017c niestety \u015blady po za\u0142o\u017conym nieopodal obozie jenieckim Stalag IB Hohenstein. Dzi\u015b historia \u201eteuto\u0144skiej dumy\u201d \u2013 jak pisa\u0142 Melchior Wa\u0144kowicz o pomniku \u2013 oraz pami\u0119\u0107 o ponad 50 tysi\u0105cach ofiar obozu znalaz\u0142a skromne, ale godne miejsce opowie\u015bci w muzeum miejskim w Olsztynku.
\nDrugim filarem by\u0142by plebiscyt roku 1920 i rok 1932. Plebiscyt utrwali\u0142 niemieck\u0105 dominacj\u0119 w po\u0142udniowych Prusach Wschodnich i po\u015brednio jednocze\u015bnie przyczyni\u0142 si\u0119 do powstania nowoczesnego polskiego ruchu narodowego. Czas napi\u0119\u0107, politycznych i narodowych konkurencji zamkn\u0119\u0142y lata 1932-1933. W ostatnich wolnych wyborach do Reichstagu, w powiatach mazurskich zwyci\u0119\u017cy\u0142a nazistowska NSDAP i to liczb\u0105 g\u0142os\u00f3w, proporcjonalnie najwi\u0119ksz\u0105 w ca\u0142ych Niemczech. Wcale nie znaczy to, \u017ce Mazurzy stali si\u0119 nazistami, ale zrozumienie fenomenu ideologicznego i materialnego kupowania g\u0142os\u00f3w wyborc\u00f3w mazurskich przez parti\u0119 Hitlera z pewno\u015bci\u0105 pozwoli lepiej pozna\u0107 zar\u00f3wno uniwersalne mechanizmy wyborcze, jak r\u00f3wnie\u017c ich lokalne uwarunkowania.
\nTrzeci filar stanowi okres 1939-1945. By\u0142by najobszerniejszy. Sk\u0142ada si\u0119 z dw\u00f3ch cz\u0119\u015bci. Pierwsza to \u201eczas kobiet\u201d, gdy mazurscy i warmi\u0144scy m\u0119\u017cczy\u017ani, jako obywatele Trzeciej Rzeszy, musieli i\u015b\u0107 na wojn\u0119, a gospodarstwami zarz\u0105dza\u0142y kobiety, kt\u00f3re do pomocy dosta\u0142y niewolnik\u00f3w, czyli robotnik\u00f3w przymusowych. W sumie stanowili oni ponad 10% og\u00f3\u0142u ludno\u015bci. Tylko 28 km od Olsztyna powsta\u0142 jeden z najwi\u0119kszych oboz\u00f3w jenieckich, wspomniany Stalag IB Hohenstein. W\u015br\u00f3d ofiar zmar\u0142ych z g\u0142odu i wycie\u0144czenia najwi\u0119ksz\u0105 grup\u0119 stanowili je\u0144cy sowieccy, kt\u00f3rzy traktowani byli poza wszelkimi normami mi\u0119dzynarodowych konwencji. Do oboz\u00f3w koncentracyjnych zes\u0142ani zostali aktywni dzia\u0142acze polskiego ruchu narodowego. Wielu z nich przyp\u0142aci\u0142o to \u017cyciem.
\nCz\u0119\u015b\u0107 druga to \u201ezemsta\u201d, czyli wkroczenie Armii Czerwonej, m.in. walki o Kr\u00f3lewiec i Elbl\u0105g, zdobycie miasta Allenstein, 22 stycznia 1945 roku, gdzie m.in. dokonano mordu na pensjonariuszach \u201ezak\u0142adu dla umys\u0142owo chorych\u201d w Kortowie. Brutalny stosunek do miejscowej, cywilnej ludno\u015bci by\u0142 powszechny. Mordy i gwa\u0142ty niewinnych kobiet opisywali te\u017c sowieccy oficerowie, po wojnie czo\u0142owi dysydenci przeciw systemowi sowieckiemu, Aleksander So\u0142\u017cenicyn i Lew Kopielew. W 2004 roku olszty\u0144ska \u201eBorussia\u201d otrzyma\u0142a nagrod\u0119 im. Lwa Kopielewa, przyznawan\u0105 za obron\u0119 \u201epraw cz\u0142owieka i pokoju\u201d. Fragment historii si\u0119 dope\u0142ni\u0142.
\nSymbolem paralelno\u015bci zdarze\u0144 i pami\u0119tania o ostatnich miesi\u0105cach II wojny \u015bwiatowej by\u0142yby wspomnienia niemieckiego lekarza Hansa von Lehndorffa, brata Heinricha, kt\u00f3ry zabity zosta\u0142 za udzia\u0142 w zamachu na Hitlera. Opisuje w nich przemoc i gwa\u0142ty sowieckich \u017co\u0142nierzy nieopodal Gietrzwa\u0142du. Jednocze\u015bnie w tych samych okolicach (Zawady Ma\u0142e) dokonuje si\u0119 akt krwawej, nazistowskiej zemsty na 121 je\u0144cach, p\u0119dzonych w marszu \u015bmierci, z obozu Soldau (Dzia\u0142dowo)\u2026dzie\u0144 przed ko\u0144cem dzia\u0142a\u0144 wojennych w tym rejonie. Oba zdarzenia \u017cy\u0142y przez dziesi\u0105tki lat w r\u00f3wnoleg\u0142ych pami\u0119ciach: niemieckiej i polskiej.
\nPowojnie b\u0119dzie si\u0119 sk\u0142ada\u0142o z trzech cz\u0119\u015bci: 1) stalinizacja Polski (do 1956) i jednocze\u015bnie \u201e\u017cywa pami\u0119\u0107\u201d okrucie\u0144stw wojny, kt\u00f3r\u0105 (ka\u017cdy na sw\u00f3j spos\u00f3b) prze\u017cywali nowi osadnicy i miejscowa ludno\u015b\u0107 Warmii i Mazur; 2) biografia Xawerego Dunikowskiego; 3) zapomnienie i polskie spory o pami\u0119\u0107 do 1989 roku, w ramach ograniczonej suwerenno\u015bci. W tle wyjazdy Warmiak\u00f3w i Mazur\u00f3w do Niemiec.
\nSi\u00f3dmy filar: okres po 1989 roku, czyli polifoniczno\u015b\u0107 pami\u0119ci. Tu ukazane zostan\u0105 spory o pomnik Dunikowskiego a\u017c do wsp\u00f3\u0142czesno\u015bci. Nie zabraknie ani przeciwnik\u00f3w, jak Marian Jurak, Micha\u0142 Pietrzak czy \u201eDebata\u201d, ani zwolennik\u00f3w nowego rozwi\u0105zania, kt\u00f3re reprezentuj\u0105, np. Hanna Brakoniecka, Ma\u0142gorzata Jackiewicz-Garniec, Miros\u0142aw Warowicki czy SARP i \u201eBorussia\u201d. \u00d3smy filar to rodzaj Hyde Parku, przestrze\u0144 wyra\u017cania w\u0142asnych interpretacji\/ opinii o najnowszej historii i o samym \u201eProjekcie dla Pokoju\u201d.
\nWystawa muzealna b\u0119dzie nawi\u0105zywa\u0142a do wsp\u00f3\u0142czesnych trend\u00f3w w muzealnictwie. Nie znaczy to dominacji nowoczesnych multimedi\u00f3w. Powinno si\u0119 z nich korzysta\u0107 z koniecznym umiarem, jakiego wymaga, cz\u0119sto tragiczny, temat ekspozycji. Wystaw\u0119 wzbogac\u0105 unikalne, autentyczne artefakty, kt\u00f3re przyci\u0105gn\u0105 uwag\u0119 swoj\u0105 tre\u015bci\u0105 oraz pozwol\u0105 zrozumie\u0107 warto\u015b\u0107 eksponat\u00f3w.
\nPrzedstawione za\u0142o\u017cenia i ramy koncepcyjne \u201eProjektu dla Pokoju\u201d nie s\u0105 zamkni\u0119te. Koncepcja artystyczna \u2013 tak, jak j\u0105 traktowa\u0142 Erich Mendelsohn \u2013 jest inicjacj\u0105, rodzajem pocz\u0119cia ideowego. Nie chcia\u0142bym jednak, \u017ceby wyznacza\u0142a ona trajektori\u0119 dalszego my\u015blenia i post\u0119powania. Dzi\u0119ki partycypacyjnej formie i proobywatelskiemu procesowi powstawania ca\u0142ego \u201eProjektu dla Pokoju\u201d powinno si\u0119 w nim znale\u017a\u0107 miejsce zar\u00f3wno dla g\u0142os\u00f3w obecnych zwolennik\u00f3w, jak i przeciwnik\u00f3w pomnika Dunikowskiego. Koncepcja ma za zadanie przede wszystkim inspirowa\u0107 i prowokowa\u0107 po to, by w ostatecznym efekcie osi\u0105gn\u0105\u0107 optymalny cel artystyczny i muzealniczy. W duchu dialogiczno\u015bci wystawa tworzy\u0107 b\u0119dzie wypracowan\u0105 w oddolnym procesie wyk\u0142adni\u0119 my\u015blenia historycznego. <\/p>\n

<\/p>\n

<\/p>\n

\nFot. Robert Tyska<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Kreatywne trwanie w kulturze mo\u017ce by\u0107 modelem spo\u0142ecznego funkcjonowania instytucji i wieloletnich projekt\u00f3w. Samo trwanie bez kreatywno\u015bci przeradza si\u0119 w koniunkturalizm, dryfowanie zale\u017cne od manipulacji i nacisk\u00f3w, jak nie w\u0142adzy, to spo\u0142ecznych grup interes\u00f3w. \u201ePomnik Wyzwolenia Ziemi Warmi\u0144sko-Mazurskiej\u201d \u2013 wed\u0142ug projektu Xawerego Dunikowskiego\u201d \u2013 i dyskusja wok\u00f3\u0142 niego od ponad 10 lat dryfuj\u0105. Eskalacje dyskusji […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":5408,"comment_status":"closed","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":[],"categories":[3],"tags":[231,233,195,110,232],"_links":{"self":[{"href":"http:\/\/borussia.pl\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/5407"}],"collection":[{"href":"http:\/\/borussia.pl\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"http:\/\/borussia.pl\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/borussia.pl\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/users\/3"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/borussia.pl\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=5407"}],"version-history":[{"count":2,"href":"http:\/\/borussia.pl\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/5407\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":5413,"href":"http:\/\/borussia.pl\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/5407\/revisions\/5413"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/borussia.pl\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/media\/5408"}],"wp:attachment":[{"href":"http:\/\/borussia.pl\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=5407"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"http:\/\/borussia.pl\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=5407"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"http:\/\/borussia.pl\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=5407"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}